Alphen aan den Rijn

Tekst Thijs Broer

Na de teleurstellende verkiezingsuitslag van de SP bij de Kamerverkiezingen van november – de achtste nederlaag op rij sinds het aantreden van Lilian Marijnissen in 2017 – vroeg menigeen zich af hoe dat nou kon gebeuren. In veel opzichten hebben de socialisten het maatschappelijke tij mee. Een hele reeks misstanden waar de SP al decennia tegen knokt, kwam de afgelopen tijd hoog op de maatschappelijke agenda, van de verschraling van de zorg en de doorgeschoten privatisering tot de schrijnende armoede en de problemen rond arbeidsmigratie. Over dat laatste publiceerde het CBS onlangs nog interessante cijfers: het gros van de arbeidsmigranten in Nederland heeft laagbetaalde banen en dat aantal groeit ook nog fors, waaruit CBS-hoogleraar Ruben van Gaalen de conclusie trok dat meer grip op migratie wel degelijk mogelijk is door betere handhaving op arbeidsomstandigheden en hogere lonen: precies waar de SP al vele jaren voor pleit.

Maar dat alles uitte zich niet in meer stemmen voor de socialisten: bij de verkiezingen werd de partij bijna gehalveerd.

Binnen de SP zingen al tijden mogelijke verklaringen rond, zoals het gegeven dat progressieve kiezers als het erop aankomt vaak toch weer stemmen op de PvdA, de oude machtspartij, terwijl de mensen voor wie de SP opkomt kiezen voor de PVV – of helemaal niet meer gaan stemmen. Ook over de rol die Lilian Marijnissen als partijleider speelde in de reeks nederlagen, wordt sinds haar vertrek in december steeds openlijker gesproken: dat zij zich weliswaar onvermoeibaar heeft ingezet, maar niet over de scherpte van haar vader Jan beschikte.

Jan Marijnissen, de voormalige arbeider in een worstfabriek, groeide in de jaren negentig in de Tweede Kamer uit tot het boegbeeld van de tegenbeweging. Als hij zich tijdens Kamerdebatten naar de interruptiemicrofoon begaf ging er steeds een golf van lichte opwinding door de Kamerzaal: wie zou hij nu weer onderuit de zak geven? Roemrucht zijn niet alleen Jan Marijnissens harde uithalen tegen gevestigde politici – ‘even dimmen’ tegen toenmalig Kamervoorzitter Weisglas, ‘flapdrol’ tegen PvdA-minister Bert Koenders – maar ook zijn donderpreken tegen achtereenvolgende kabinetten en hun achterkamertjespolitiek, vol gevleugelde woorden als: ‘Halve waarheden zijn een eufemisme voor hele leugens.’

Het was ook Jan Marijnissen die in de politiek als eerste – althans: na de zwaar omstreden Hans Janmaat van de Centrumpartij – de problemen rond integratie en migratie in de arme wijken aan de kaak durfde te stellen. In progressieve kring werd hem dat nog lang nagedragen: met zijn ‘eigen arbeiders eerst’ zou hij de xenofobie bewust hebben aangewakkerd. Maar zijn achterban in de volkswijken vond het prachtig: Jan durfde toch maar te zeggen wat de mensen dachten.

LEIDER VAN DE TEGENBWEGING

Inmiddels is de rol van oppositieleider overgenomen door Geert Wilders van de PVV, de gehaaide debater, die er keer op keer tijdens Kamerdebatten in slaagt gevestigde politici te schofferen en klem te zetten, tot vreugde van zijn kiezers: Geert durft toch maar te zeggen wat de mensen denken. Niet voor niets werd de PVV in november de grootste partij, terwijl de SP wegzakte naar een treurige vijf zetels.

Maar de zaak is nog niet verloren voor de socialisten. Na het vertrek van Lilian Marijnissen hadden partijbestuur en fractie het lef te kiezen voor Jimmy Dijk, voormalig arbeider in een Groningse kartonfabriek, die pas sinds april in de Tweede Kamer zit. Tijdens zijn allereerste Kamerdebat als fractieleider wist hij al Geert Wilders klem te zetten: wat de PVV tijdens de formatie ging doen voor de mensen die hun rekeningen niet konden betalen? – waarna de PVV-leider zich in bochten moest wringen om uit te leggen dat hij de ‘procedure’ niet kon laten doorkruisen door plannen van Kamerleden, en uiteindelijk een motie van Jimmy Dijk steunde om het eigen risico in de zorg af te schaffen. Of dat laatste een verstandig plan is, valt te bezien, want door die miljardenverslindende maatregel zullen de premies fors omhoog moeten. Maar het punt was gemaakt: hier stond een man die de strijd met Wilders aandurfde.

Met Jimmy Dijk is een fractievoorzitter op het toneel verschenen die de komende jaren best eens zou kunnen uitgroeien tot leider van de tegenbeweging.

Niet lang daarna gaf dezelfde Jimmy Dijk de volle laag aan Pier Eringa, bestuurder van het Gelre Ziekenhuis in Zutphen dat flink uitgekleed dreigt te worden. ‘De mensen hebben helemaal niets aan u!’, riep Jimmy Dijk tijdens een actie, toen Eringa weigerde zijn handtekening te zetten onder een brandbrief aan zorgminister Ernst Kuipers. Het omringende ziekenhuispersoneel vond het prachtig, het filmpje werd massaal gedeeld.

Politici krijgen de laatste jaren al snel het verwijt dat ze te veel met theater bezig zijn: met gemakzuchtige moties, oneliners en filmpjes, puur voor de achterban. Maar daarbij wordt snel vergeten dat de Tweede Kamer ook een arena moet zijn, waar de ideeënstrijd tussen politieke partijen op het scherpst van de snede moeten worden uitgevochten, en waar kiezers hun eigen kampioen zien optreden, zoals politicoloog Tom van der Meer beschreef in zijn boekje ‘Niet de kiezer is gek’.

Met Jimmy Dijk is een fractievoorzitter op het toneel verschenen die de komende jaren best eens zou kunnen uitgroeien tot leider van de tegenbeweging, zeker als Geert Wilders zich committeert aan een nieuw kabinet.